انتقال آب از کارون اشتباه تکراری

سدپرس: داریوش بهارلویی؛ بازتاب درگیری های یزد و اصفهان و چراغ سبز دولت به انتقال مجدد آب از سرشاخه های کارون که به نظر تمامی ندارد، خشم یا ناراحتی و سرخوردگی فعالان، متخصصان آب، اساتید دانشگاهی، اهالی محیط زیست و مردم خوزستان و چهارمحال بختیاری را برانگیخته است. ما قصد نداریم در این یادداشت به شکلی جامع به مطلب انتقال بین حوضه ای بپردازیم. چرا که هیچ چیزی جدیدی برای توضیح و تبیین نمانده است. لیکن بر حسب احساس وظیفه و دلسوزی نکاتی را مطرح می کنیم. شاید بیش از امید به تغییر، ادای وظیفه است که سنگینی می کند. کارشناسان آب و محیط زیست به دلایل متعدد شناخته شده با انتقال بین حوضه ای آب مخالفت هستند. این مخالفت ها نه از سر جهل و تعصب که ریشه در پیامدهای زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی دارد. تصور اینکه اعتراض به چنین راه کاری بی پایه است، بسیار آزار دهنده می باشد. از آن آزار دهنده تر عدم توجه ای است کع وجود دارد. اولین دلیل اعتراض علمی و درست به تخریب اکوسیستم های مبدأ و مقصد باز می گردد. کاهش آب در حوضه مبدأ و برداشت آب از حوضه های نه چندان دیگر پرآب مانند کارون، می تواند سطح آبهای زیرزمینی را کاهش دهد. مسیل ها، رودخانه و تالابها را خشک و حیات گونه های گیاهی و جانوری وابسته به آب را تهدید کند. تغییرات در حوضه مقصد نیز وجود دارد. ورود آب به حوضه های جدید ممکن است تعادل اکولوژیکی را برهم زند، گونه های غیربومی را وارد کند یا شوری و کیفیت آب را تغییر دهد. دلیل مهم دیگر علمی، تأثیرات اجتماعی و اقتصادی است که انتقال بین حوضه ای دارد. تضاد منافع بین مناطق از این دست اثرات است که وجود دارد.. انتقال آب اغلب باعث نارضایتی جوامع محلی در حوضه مبدأ میشود که خود با کمبود آب یا وابستگی به منابع آبی برای کشاورزی و شرب روبه رو هستند. مگر همین تازگی تنش در خط انتقال آب یزد حاصل چنین دلیل و پدیده ای نبود؟ در همین حال باید هزینه های کلان پروژههای انتقال آب را نیز در نظر داشت. ساخت زیرساخت های انتقال آب مانند کانالها، تونلها و یا ایستگاههای پمپاژ بسیار پرهزینه است و بازدهی اقتصادی بلندمدت نخواهد داشت. اما شاید مهمترین دلیل مخالفت، عدم پایداری در مدیریت آب و تمرکز بر عرضه به جای مدیریت تقاضا است. کارشناسان معتقدند انتقال بین حوضه ای به جای حل ریشه ای مشکلاتی مانند مصرف بی رویه، کشاورزی ناکارآمد یا هدررفت آب، تنها یک راه حل موقتی بوده که مصرف آب در منطقه مقصد را افزایش می دهد. دلیل آن نیز انتقال های قبلی است که به نظر مشکل را حل نکرده و جواب مسئله نبوده است‌. از طرفی وابستگی کاذب به منابع خارجی راه حلی غیر اصولی است. مناطق کم آب به جای اصلاح الگوی مصرف، به آب وارداتی وابسته گشته و انگیزه های این جوامع برای توسعه فناوری های پایدار نظیر بازیافت آب، کشاورزی هوشمند و مدیریت مصرف کاهش یافته و رغبتی برای توسل به این راهکارها دیگر وجود نخواهد داشت. چالش های حقوقی نیز دارای اهمیت است. در مواردی که حوضه های آبی بین چند استان مشترک هستند، همانگونه که در سطور بالا نیز گفته شد، انتقال آب ممکن است به تنش های منطقه ای دامن بزند. همچنین جوامع محلی، کشاورزان، یا صنایع در حوضه مبدأ، حقوق قانونی یا تاریخی خود بر آب را از دست می دهند. امروزه مبحث تغییر اقلیم نیز بسیار جدی و غیرقابل انکار می باشد. با تشدید تغییرات اقلیمی، حوضه های اهداکننده آب در آینده با کم آبی مواجه گشته و انتقال آب دیگر قابل اتکا نمی باشد. اتفاقی که همین‌حالا قابل مشاهده است. هر آنچه که هست، همچنان به نظر در بر یک‌ پاشنه چرخیده و دولت های مختلف تا کنون اصولی به بحث انتقال آب نظر نکرده اند. به جای اصرار بر این روند اشتباه و سیاست های موقتی، کارشناسان معمولاً راه حل های جایگزین را ترجیح داده و پیشنهاد می دهند. اولین این راهکارها مدیریت تقاضا است. بهبود راندمان آبیاری، کاهش هدررفت در شبکه های شهری و اصلاح الگوی کشت در این محور جای می گیرد. استفاده از منابع غیرمتعارف دومین راهکار است. بازیافت آب خاکستری و جمع آوری آب باران از این دسته راه حل ها می باشد. حفاظت از اکوسیستم ها و احیای منابع آبی موجود به جای انتقال آب از مناطق دیگر راه حل موثرتری است. اگرچه انتقال بین حوضه ای آب در برخی موارد ممکن است ضروری باشد مانند تأمین آب شرب در شرایط بحرانی اما به عنوان یک راه حل کلی، پیامدهای منفی آن بر مزایای کوتاه مدتش غلبه میکند. کارشناسان تأکید دارند که هر پروژه انتقال آب باید پس از ارزیابی دقیق زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی و با در نظر گرفتن مشارکت جوامع محلی انجام شود. رویکردهای پایدارتر، مانند مدیریت یکپارچه منابع آب و سازگاری با کم آبی، معمولاً از اولویت بیشتری برخوردارند. این مطالب جدید و یا ناگفته نیست مهم آن است که کسی در آن بالا گویی باور ندارد. توزیع مشکل کم آبی با تقسیم و جابجایی آب بین استان ها، کمکی به حل مشکل نمی کند بلکه آن را شبیه یک ویروس در همه جا پخش می نماید. هیچکس در نهایت راضی نخواهد بود. ما در ناراضی کردن مردم ید طولایی داریم. دیگر چیزی در توجیه آنچه می کنیم به ذهن نگارنده نمی رسد. شما چیزی بیشتر می دانید؟