در این میان سرمایه‌گذاری و تحقیق و توسعه در فناوری‌های حوزه انرژی، اعمال قوانین سختگیرانه و گزارشات اجباری مصرف انرژی برای بخش‌های مسکونی و تجاری، الزامات اجباری در حوزه بهره‌وری انرژی برای ساخت و سازهای جدید، اعمال مالیات بر برق برای بخش‌های صنعتی، کاهش هدررفت انرژی در بخش تجاری و خانگی، استانداردسازی عملکردی لوازم برقی خانگی و اعطای وام چندبخشی و مشوق‌های مالیاتی برای پروژه‌های بهره‌وری انرژی برخی از مهمترین برنامه‌هایی است که کشورهای برتر و بهره‌ور در حوزه انرژی دنبال می‌کنند.
شورای اقتصاد کارآمد انرژی در امریکا” (ACEEE) با انتشار گزارش‌های دوره‌ای، کارآمدترین شهرها و کشورها در زمینه مصرف بهینه انرژی را رتبه بندی می‌کند. این شورا اطلاعات را در ۴ دسته تلاش‌های ملی، ساختمان، صنعت و حمل و نقل و همچنین ۳۶ معیار خط مشی و عمکردی تجزیه و تحلیل می‌کند.
در این رابطه کشورهایی که بیشترین امتیاز را در هر بخش کسب کردند به شرح زیر هستند:
تلاش ملی: آلمان و هلند ۱۸ امتیاز از ۲۵ امتیاز
ساختمان: هلند ۲۲٫۵ امتیاز از ۲۵ امتیاز
صنعت: ژاپن ۲۱ امتیاز از ۲۵ امتیاز
حمل و نقل: فرانسه ۱۸ امتیاز از ۲۵ امتیاز
معرفی ۱۰ کشور برتر در زمینه بهره وری انرژی
در این گزارش، بهترین و اثربخش‌ترین شیوه‌های اجرایی توسط کشورهای دارای امتیازهای برتر معرفی شده که می‌تواند به عنوان مرجع برنامه‌های بهره‌وری انرژی در سراسر جهان مورد استفاده قرار گیرد:
۱- فرانسه؛ ۷۴٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
فرانسه هدف خود را کاهش ۲۰ درصدی مصرف انرژی و کاهش ۳۷ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ در نظر گرفته است. این کشور همچنین قوانین ساختمانی سختگیرانه و گزارشات اجباری مصرف انرژی برای بخش‌های مسکونی و تجاری اعمال می‌کند.
این کشور برنامه‌ای بلندپروازانه جهت مقاوم سازی ساختمان‌ها ارایه کرده و طی آن نوسازی ۵۰۰ هزار خانه در حال اجراست. فرانسه همچنین در تلاش است تا میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال ۲۰۲۸ تا ۲۹ درصد کاهش دهد و همچنین در بخش وسایل نقلیه کارآمد و توسعه راه آهن سرمایه گذاری بیشتری داشته باشد.
۲- بریتانیا؛ ۷۲٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
بریتانیا با نیروگاه‌های کارآمد و سرمایه‌گذاری قابل توجه برای تحقیق و توسعه در فناوری‌های حوزه انرژی شناخته می‌شود. بریتانیا همچنین برای بهبود کارایی ساختمان‌ها در حوزه مصرف بهینه انرژی و رعایت استاندارد بالا در لوازم خانگی، قوانین و مقررات سختگیرانه اعمال می‌کند. همچنین یک برنامه برچسب‌گذاری مصرف انرژی در ساختمان را نیز در حال اجرا دارد.
بریتانیایی‌ها همچنین برای کربن زدایی در بخش صنعتی اقدامات جدی انجام داده‌اند و برنامه‌هایی نیز برای به صفر رساندن تولید دی اکسید کربن خالص تا سال ۲۰۴۰ در نظر گرفته‌اند.
این کشور همچنین دارای الزامات مصرف سوخت بهینه برای وسایل نقلیه بوده و در این زمینه تا سال ۲۰۲۵ عدد ۶۴٫۴ MPG را هدف‌گذاری کرده است. در همین رابطه، وسایل نقلیه برقی بیش از ۱۱ درصد از فروش خودروهای جدید این کشور را تشکیل می‌دهند.
۳- آلمان؛ ۷۱٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
آلمان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ مصرف عمده انرژی خود را ۳۲٫۵ درصد و تا سال ۲۰۵۰ به میزان ۵۰ درصد کاهش دهد. این کشور در حال کربن زدایی از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی بوده که سهم عمده‌ای از مصرف انرژی در ساختمان‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. ارائه وام بهره‌وری انرژی و اعتبار مالیاتی نیز در همین راستا برنامه‌ریزی شده است.
همچنین الزامات اجباری در حوزه بهره‌وری انرژی برای ساخت و سازهای جدید و نوسازی‌های اساسی و استانداردهایی برای ۴۲ دسته محصول اعمال کرده است. آلمان همچنین مالیات بر برق را برای بخش صنعتی اعمال می‌کند که با داشتن سیستم مدیریت انرژی ISO 50000 مصرف برق این بخش تا ۹۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. در بخش حمل و نقل نیز وسایل نقلیه الکتریکی ۱۳٫۵ درصد از فروش خودروهای جدید را به خود اختصاص داده‌اند.
۴- هلند؛ ۷۱٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
هلند با اهداف و اقدامات خاص برای هر بخش، بهبود ۳۲٫۵ درصدی را در بهره‌وری انرژی تا سال ۲۰۳۰ هدف قرار داده است و سرمایه گذاری تحقیق و توسعه خود در این حوزه را افزایش می‌دهد. هلند همچنین با قوانین ساختمانی سختگیرانه و سیاست‌های مقاوم سازی که شامل الزامات خاص برای ساختمان‌های اداری و خانگی است، قصد دارد هدررفت انرژی در بخش ساختمان را به شدت کاهش دهد.
بر همین اساس، ارائه گزارش مصرف انرژی برای ساختمان‌های مسکونی و تجاری مشمول سیستم رتبه بندی، اجباری است. همچنین استانداردهای عملکردی برای ۴۲ گروه لوازم برقی خانگی وجود دارد. در بخش حمل و نقل هم هلند مشوق‌های مالیاتی برای وسایل نقلیه الکتریکی ارائه می‌دهد.
۵- ایتالیا؛ ۶۸٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
ایتالیا هدف بلندپروازانه کاهش عمده مصرف انرژی تا ۴۳ درصد و همچنین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا ۳۳ درصد را تا سال ۲۰۳۰ در نظر گرفته است. برنامه‌های اعطای وام در بخش انرژی و اعتبار مالیاتی برای بخش‌های مختلف از دیگر برنامه‌های این کشور است.
برنامه Conto Termico مشوق‌هایی را برای اقداماتی در حوزه بهره‌وری انرژی و مقاوم سازی ساختمان‌های مسکونی و اماکن عمومی ارائه می‌دهد و الزامات اقدامات اجباری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در نوسازی ساختمان‌های مسکونی و تجاری نیز اعمال می‌شود.
ایتالیا همچنین اهدافی در حوزه بهره وری انرژی برای بخش صنعتی دارد که با ممیزی‌ها و کنترل‌های منظم اجرا می‌شود. در کنار آن، یک برنامه گواهی بهره‌وری انرژی برای مصرف کنندگان صنعتی وجود دارد. ظرفیت ترکیبی حرارت و برق (CHP) در ایتالیا بالاست و یارانه‌هایی برای ماشین آلات کم کربن وجود دارد.
ایتالیا در حال بهبود عملکرد خود در بخش حمل و نقل با هدف ۶۴٫۴ MPG در سطح ناوگان حمل و نقلی تا سال ۲۰۲۵، همراه با سرمایه گذاری‌های عمده در زیرساخت‌های ریلی است.
۶- اسپانیا؛ ۶۶ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
اسپانیا کاهش ۲۳ درصدی در انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود ۳۹٫۵ درصدی در بهره وری انرژی تا سال ۲۰۳۰ را هدف قرار داده است. اسپانیا به عنوان کشوری دارای سرمایه‌گذاری سرانه با بهره‌وری انرژی بالا شناخته می‌شود.
در حوزه مدیریت مصرف انرژی در ساختمان‌ها، اسپانیا در بین سه کشور برتر قرار دارد. ساختمان‌های مسکونی و تجاری مشمول قوانین سختگیرانه هستند که شامل الزامات نوسازی می‌شود. همچنین یک برنامه برچسب‌گذاری ساختمان و اعلام انرژی مصرفی اجباری در این کشور وجود دارد.
اسپانیا با کسب حداکثر امتیاز در استانداردهای مصرف سوخت و میانگین مصرف سوخت برای وسایل نقلیه عمومی، رتبه پنجم حمل و نقل را در اختیار دارد. برنامه‌های اسپانیا با قوانین و مقررات کاهش آلاینده‌ها در اتحادیه اروپا برای خودروهای جدید مطابقت دارد و سرمایه‌گذاری زیادی هم در زیرساخت‌های ریلی این کشور انجام شده است.
۷- ژاپن؛ ۶۳٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
ژاپن سیاست‌های سختگیرانه‌ای در زمینه بهره‌وری انرژی دارد که باعث شده مصرف انرژی در این کشور تا حد زیادی کاهش یابد. این کشور همچنین با سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه در بهره وری انرژی، همراه با برنامه‌های اعطای وام چندبخشی و مشوق‌های مالیاتی برای پروژه‌های بهره‌وری انرژی قصد دارد وضعیت بهتری در مصرف بهینه انرژی داشته باشد.
مالکان و توسعه‌دهندگان ساختمان‌ها باید قبل از هر پروژه نوسازی بزرگ، یک طرح صرفه‌جویی انرژی اجباری هم ارائه کنند. همچنین یک برنامه برچسب‌گذاری انرژی ساختمان وجود دارد، اما مشارکت در این برنامه برخلاف بسیاری از کشورهای این فهرست، داوطلبانه است.
ژاپن رتبه اول در بهره وری انرژی صنعتی را داراست. این جایگاه با مقررات سفت و سخت، برنامه‌های کارآمد و داوطلبانه و همچنین مشوق‌های مالی به دست آمده است. قانون مربوط به استفاده منطقی از انرژی، دارای الزامات بهره‌وری انرژی در هر بخش صنعت است و شرکت‌ها ملزم به داشتن یک مدل انرژی هستند. شرکت‌ها همچنین باید مصرف سالانه انرژی خود را گزارش کنند و یک سیستم استاندارد و معیار با اهداف کارایی اجباری برای آن وجود دارد. در بخش حمل و نقل، ژاپن به میانگین مصرف سوخت ۳۷٫۹۴ MPG دست یافته و این کشور تا سال ۲۰۲۵، دستیابی به ۴۸٫۵ MPG را هدف قرار داده است.
۸- تایوان؛ ۵۸٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
تایوان به طور کلی مصرف انرژی پایینی داشته و این کشور همچنین هدف بهبود مستمر بهره‌وری را دنبال می‌کند که ۲ درصد در سال است. تایوان دارای تعدادی از کارآمدترین نیروگاه‌های حرارتی در جهان است و بازار شرکت خدمات انرژی (ESCO) به عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی، بخشی بسیار بزرگ محسوب می‌شود. ساختمان‌های تایوان به شدت با مصرف انرژی پایین شناخته می‌شوند و حداقل استانداردهای عملکرد مصرف انرژی برای ۱۵ گروه لوازم خانگی وجود دارد.
تایوان سیاست‌های زیادی با هدف بهبود بهره‌وری انرژی صنعتی دارد و شرکت‌های محلی به شدت انرژی کمی مصرف می‌کنند. شرکت‌ها نیز مشمول ممیزی اجباری انرژی و ملزم به داشتن مدیر انرژی هستند. تایوان همچنین استفاده زیادی از حرارت و برق ترکیبی (CHP) در بخش صنعتی می‌کند.
۹- چین؛ ۵۷٫۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
چین در سال‌های اخیر شدت مصرف انرژی خود را کاهش داده است و اهداف اجباری بازدهی برای سازمان‌های عمده مصرف کننده انرژی وجود دارد. چین همچنین دارای بزرگترین بازار شرکت خدمات انرژی (ESCO) در جهان است که به طور گسترده توسط دولت حمایت می‌شود.
چین رتبه پنجم را در سیاست بهره‌وری انرژی ساختمانی دارد و قوانین ساختمانی سختگیرانه برای بخش تجاری و مسکونی، استانداردهای عملکرد انرژی برای ۴۰ دسته محصول لوازم خانگی و برچسب‌گذاری اجباری انرژی برای انواع ساختمان‌ها، اعمال می‌شود.
چین همچنین دارای راندمان حمل و نقل بالایی است و در این حوزه در رتبه ششم قرار دارد. چین هدف مصرف سوخت ۵۷٫۹ MPG برای وسایل نقلیه سواری تا سال ۲۰۲۵ را تعیین کرده و همچنین استانداردی برای وسایل نقلیه سنگین وجود دارد که هدف آن صرفه جویی ۲۸ درصدی سوخت تا سال ۲۰۲۵ است.
۱۰- امریکا؛ ۵۴ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز
ایالات متحده سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در برنامه‌های بهره‌وری انرژی و تحقیق و توسعه مرتبط با این برنامه‌ها انجام می‌دهد، در حالی که مشوق‌های مالیاتی و وام‌های کم بهره را هم در بخش‌های مختلف این حوزه ارائه می‌دهد. ایالات متحده همچنین به خاطر وجود اداره اطلاعات انرژی (EIA)، در گزارش داده‌های انرژی پیشتاز بوده است. وب سایت اداره اطلاعات انرژی اطلاعات دقیقی در مورد تولید و مصرف انرژی، بر اساس ایالت و بخش ارائه می‌دهد.
آمریکا همچنین، رتبه هشتم را در کارایی ساختمان برای مصرف بهینه انرژی دارد. در این کشور همچنین، استانداردهای اجباری لوازم و تجهیزات اعمال می‌شود که بیش از ۵۰ مورد از دسته بندی محصولات و کدهای مقاوم سازی ساختمان را برای بخش‌های مسکونی و تجاری پوشش می‌دهد. بسیاری از ایالت‌ها قوانین ساختمانی سختگیرانه‌ای دارند که به طور منظم به روز می‌شوند و منابع فنی و آموزشی برای اطمینان از اجرای صحیح استانداردهای بهره‌وری انرژی ارائه می‌دهند.
وضعیت ایران در زمینه بهره‌وری انرژی
ایران از نظر شدت مصرف انرژی در جهان شرایط مناسبی ندارد و بر اساس گزارش‌های ارایه شده، این میزان سه برابر میانگین جهانی است. در همین رابطه رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران اعلام کرده که براساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، با اینکه ایران دومین منابع نفت و گاز دنیا را در اختیار دارد، اما به‌دلیل مصرف زیاد انرژی، همچنان دچار ناترازی است. موضوع نگران‌کننده‌تر بعدی این است که اگرچه میانگین مصرف انرژی در جهان روند کاهشی دارد، اما این مساله در ایران فزاینده و افزایشی است و لذا اصلاح آن نیازمند عزم جدی و تدابیر اساسی است. به عبارت دیگر باید پارادایم خود را تغییر داده و از رویکرد تأمین انرژی به سمت مدیریت مصرف انرژی حرکت کنیم.
