به گزارش سدپرس : سد بختیاری یک سد قوسی در دست ساخت بر روی رودخانه بختیاری واقعدر استان لرستان است. سد و نیروگاه بختیاری در ۸۰ کیلومتری جنوب شرقی خرمآباد و در شهرستان الیگودرز قرار دارد که مطالعات این سد سال ۱۳۷۵ آغاز گردید.
نیروگاه این سد با توجه به ارتفاع ۳۲۵ متری و مخزنی با گنجایش ۵ میلیارد و ۱۵۹ میلیون مترمکعب میتواند سالیانه ۳ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند. ظرفیت نیروگاه این طرح عظیم ملی ۱۵۰۰ مگاوات طراحی شدهاست. یکی از اهداف احداث طرح بختیاری جلوگیری از ورود رسوبات رودخانه بختیاری به مخزن سد دز و در نتیجه افزایش عمر سد دز است.
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ و سپرده شدن سکان محیط زیست کشور به دست خانم ابتکار، ساخت ۱۵ سد از جمله سد بختیاری (و سدهای دیگری مثل خرسان، تنگه سرخ شیراز و …) متوقف گردید.با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد ساخت این سد آغاز گردید و بعد از اتمام دولت محمود احمدی نژاد ساخت سد بختیاری متوقف شد.
ساخت این سد که پس از انجام بازنگری ها در مطالعات مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم پس از یک دوره ۱۰ ساله آغاز شد، در میانه دهه ۸۰ شمسی عملیاتی شد و ادامه یافت تا اینکه با روی کار آمدن دولت یازدهم، این پروژه با عنوان بازنگری در طرحهای سدسازی در عمل متوقف شد.
نکته ای که در تأخیرهای رخ داده در اجرای پروژه سد بختیاری باید مورد توجه قرار گیرد، همان تأکید ۵۰ سال پیش کارشناسان سدسازی است.
در جریان سیل ویرانگر سال ۹۸ در خوزستان خبرگزاری تسنیم نوشت : سد دز که نخستین و تنها سدی است که بر روی رودخانه دز احداث شده، در سال ۱۳۴۱ به بهره برداری رسید. در همان زمان، مهندسان مشاور ایتالیایی مشغول به کار در این طرح، از لزوم احداث سدی در بالادست سد دز خبر دادند که بهره وری و مدت بهره برداری از سد دز را افزایش دهد. حدود ۱۰ سال بعد یعنی در دهه ۵۰ شمسی، متخصصان سدسازی امریکایی که در ایران به مطالعات برخی حوضه های آبریز مشغول بودند، بار دیگر بر لزوم احداث سدی در بالادست سد دز تأکید کردند تا در آینده با انباشت رسوبات در این سد مواجه نشویم.
سد دز امروز به شرایطی رسیده که با انباشت حجم عظیمی از رسوبات مواجه شده است و کمتر از ۱۰ سال به پایان عمر این سد باقی مانده؛ چرا که هیچ سازه ای در بالادست آن وجود ندارد که از ورود این حجم از رسوبات به مخزن سد دز جلوگیری کند.
تأخیرهای متعدد در مطالعات و روند اجرای پروژه سد بختیاری موجب شده که سد دز در آستانه خارج شدن از مدار بهره برداری قرار گیرد. در واقع اگر در سالهای پیش رو، ورود رسوبات به مخزن سد دز با همین روند ادامه یابد، ابتدا نیروگاه این سد از مدار خارج خواهد شد و سپس آورد سالانه ۸ میلیارد مترمکعبی رودخانه دز که تاکنون با مخزن ۲ میلیارد مترمکعبی سد دز، بخشی از آن برای مصارف شرب و کشاورزی منطقه مدیریت می شد، تماماً رهاسازی شده و بدون استفاده به خلیج فارس میریزد.
به عبارت دیگر مخزن سد دز دیگر توان ذخیره و مدیریت آب را نخواهد داشت و این مسئله در شرایطی که کشورمان در نقاط مختلف با تنش های تأمین آب مواجه است، فاجعه ای خواهد بود که تأخیرهای اجرای سد بختیاری به دنبال داشته است.
نیاز طبیعی رودخانه دز برای بقای محیط زیست پایین دست آن، به طور متوسط ۱۵۰ مترمکعب در ثانیه برآورد شده؛ در حالی که حجم آوردهای رودخانه دز همچون هر رودخانه ای در فصول مختلف سال متفاوت است. در تابستان دبی لحظه ای رودخانه در ورودی به مخزن سد، به ۴۰ مترمکعب بر ثانیه می رسد؛ اما در زمستان با وجود سیلابهای مخرب، با دبی لحظه ای ۳ تا ۵ هزار مترمکعب بر ثانیه مواجه ایم.
این سد در طول ۵۰ ساله بهره برداری، توانسته تعادلی نسبتاً متناسب با نیاز پایین دست در فصول مختلف ایجاد کند و با رهاسازی مدیریت شده سیلابهای زمستانی، نیاز ۱۵۰ مترمکعب در هر ثانیه ای سهم محیط زیست پایین دست دز را تأمین کند.
حال مطابق آنچه ذکر شد، اگر سد دز از مدار بهره برداری خارج شود، در زمستان سیلاب های مخرب بدون هیچ مهاری به پایین دست که مناطق مسکونی و زمین های زراعی است وارد می شود و تخریب های گسترده به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر، در تابستان دبی لحظه ای رودخانه به کمتر از نصف میزان مورد نیاز برای بقای محیط زیست منطقه می رسد.
همچنین در طول ۵۰ سال گذشته، با تکیه بر منابع آبی ذخیره شده در سد دز، در پایین دست این سد اراضی متعدد کشاورزی ایجاد شده، که در صورت نبود سد دز، در تابستان هیچ آبی برای بقا نخواهند داشت. این مسئله فاجعه ای زیست محیطی است که با نبود سدی در بالادست دز و از دست رفتن این سد با انباشت رسوبات، با آن مواجه خواهیم شد و این مسئله، خود فجایع اقتصادی و اجتماعی دیگری را به دنبال دارد که امروز آخرین فرصت ها را داریم برای جلوگیری از آن از دست می دهیم.
در سیلابهای سال جاری، سد قدیمی دز توانست با همان بخش از مخزن باقی مانده خود، نقش آفرینی موثری داشته باشد؛ اما پر شدن مخزن سد دز و لزوم رهاسازی آب به منظور کنترل و مدیریت پایداری سازه سد و همچنین باز شدن جای خالی در مخزن برای مهار سیلابهای احتمالی جدید، موجب شد تا در پایین دست این سد، روستاها و شهرهایی به طور کامل یا بخشی از آنها زیر آب رود.
اگر سد بختیاری در بالادست سد دز ساخته شده بود، علاوه بر نقش آفرینی موثری که در کاهش قابل توجه خسارات سیل لرستان داشت، در کاهش وضعیت بحرانی خوزستان و همچنین کاهش فشار وارده بر سد دز و شرایط بهرهبرداری حساس آن، نقش مهمی ایفا می کرد.
در گزارشی از ایسنا در آمده بود ، قرارداد ساخت طرح سد و نیروگاه بختیاری به عنوان بلندترین سد بتنی دو قوسی جهان اسفندماه سال گذشته (۱۳۸۹) با حضور مجید نامجو – وزیر نیرو، و یو هونگ یانگ – سفیر چین در جمهوری اسلامی ایران، امضا شد. این قرارداد با اعتباری نزدیک به دو میلیارد دلار به امضای سیدمحمدرضا رضازاده – مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، و مهران لطفی – مدیرعامل شرکت فرآب، و همچنین سون هونگ شویی – معاون مدیرعامل گروه شرکت های ساینو هیدرو، رسید. شرکت ساینو هیدرو چین در زمان کنونی در بین ۲۲۵ شرکت سدساز جهان در رتبه ۳۱ قرار داشته و در زمان کنونی در حال ساخت بزرگترین سد جهان در کشور چین است و طبق این قرارداد قرار بود کار احداث و ساخت سد بختیاری تا ۱۰ سال آینده به پایان برسد.
اما در آخرین خبر منتشر شده در ایسنا در تیرماه ۱۴۰۱ مدیرعامل شرکت آب منطقهای لرستان خاطرنشان کرد : در خصوص سد بختیاری، کارفرمای این طرح پیگیری سرمایهگذار خارجی و تأمین اعتبار از سایر ردیفهای متفرقه بودجه سال جاری را در دستور کار دارد و خواستار حمایت مقامات استانی است.
حسننژاد اضافه کرد: از مهمترین مصوبات این جلسه پیگیری تأمین منابع اعتباری طرحها، شروع عملیات اجرایی سدها، اخذ مجوز ماده ۲۳ طرحهای مطالعاتی و تملک روستاهای واقع در محل مخزن سد معشوره و … بود.
وی ادامه داد: با اجرای پروژه سد بختیاری زمینه اشتغال برای ۷۰۰۰ نفر بهطور مستقیم و ۱۰۰۰۰ نفر بهطور غیرمستقیم از سراسر کشور فراهم خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای لرستان اظهار کرد: شروع عملیات اجرایی هر چه سریعتر سد بختیاری مورد تأکید زیویار استاندار استان قرار گرفت.
حال با توجه به اینکه دولت های احمدی نژاد بعنوان آغاز کننده این پروژه و روحانی بعنوان متوقف کننده آن هر دو کنار رفته اند، باید منتظر واکنش دولت سیزدهم نسبت به این پروژه بزرگ باشیم .
سد بختیاری با ۳۱۵ متر ارتفاع در استان لرستان و در مرز استان خوزستان ساخته میشود و بلندترین سد بتنی دوقوسی جهان خواهد بود که قادر است نزدیک به یک هزار و ۵۰۰ مگاوات انرژی در سال تولید کند. همچنین حجم ذخیره مخزن این سد ۴.۸ میلیارد مترمکعب خواهد بود که پس از مخزن سد کرخه بیشترین حجم مخزن را در کشور به خود اختصاص خواهد داد.
من کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست هستم و حاصل ۱۸ ماه تحقیق من، دو مقاله در مورد ساماندهی سیلابهای جنوب غرب زاگرس و آمایش سرزمینی بوده است که اولی در شماره ۸۴ فصلنامه جامعه مهندسین مشاور چاپ شده ولی مقاله دوم را نتوانستم هنوز منتشر کنم. در مقاله دوم با عدد و رقم بر اساس بارشهای طولانی مدت و دیدگاه آمایشی ثابت شده که حوزه آبریز دز نیاز شدیدی به احداث سد خصوصا سد بختیاری دارد و با توجه به تامین آب شهرهای خوزستان این نیاز بیش از پیش شده است و نتیجه مهم و حیاتی دیگر در این مقاله نیاز شدید به افزایش ظرفیت تخلیه ای سیلاب در پایین دست سد کرخه میباشد. خواهشمند است در صورتی که برای شما امکان داشته باشد شرایطی فراهم آورید تا بتوان دیدگاه ها و نتایج این مقاله را در معرض نظر عموم قرار داد. با تشکر فراوان.
با سلام و خداقوت
جهت همکاری با شماره ۰۹۱۶۹۸۱۲۶۶۳ تماس حاصل فرمایید .