مصطفی فدایی فرد، کارشناس مدیریت منابع آب و رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران اظهار داشت: در خصوص توجیه پذیر بودن سد، کسانی که مخالف سدسازی هستند، فوراً بیان می‌کنند که هیچ‌کدام از این سدها مطالعات اقتصادی و یا توجیه اقتصادی درستی ندارند و الکی به اجرا می روند؛ که این نوع نگرش اشتباه است.
وی ادامه داد: من با یک مثال کوچک می خواهم مقدار ارزش این سدها را مشخص کنم؛ خسارات استان لرستان در سیل‌های امسال آنچه به صورت واضح قابل مشاهده است، یعنی مربوط به راه‌ها، پل‌ها و … چیزی در حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان بوده است که مراجع غیررسمی از رسیدن این میزان خسارات به ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان فقط در استان لرستان خبر می دهند.
وی افزود: یعنی خسارات مستقیم و غیرمستقیم را محاسبه کنیم، به این میزان بزرگ و فراگیر خواهد بود؛ به‌علاوه اینکه برای جان انسان‌ها نمی توان رقم و مقدار تعیین کرد، درست است که در بیمه‌ها برای دیه انسان مقداری را محاسبه می‌کنند، اما در واقع جان انسان، ارزشی فراتر از هر نوع محاسبه مالی دارد.
* اگر سد تنگ‌معشوره ساخته شده بود، خسارات فراوان سیلاب لرستان را نداشتیم
کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: اگر ما سد تنگ‌معشوره را داشتیم، که با ۲ هزار میلیارد تومان امکان ساخت آن وجود داشت، این خسارات ایجاد شده را نداشتیم و بسیار از هر نظر جلوتر بودیم؛ یعنی اینکه مسائلی چون منطقه محروم‌تر شود، اینکه سرمایه از آن منطقه فرار کند، اینکه مردم علاوه بر خسارات مالی و جانی، خسارات روحی فراوانی را دیدند و … را اصلا نداشتیم.
وی ادامه داد: در برخی از گزارش‌های غیررسمی می‌دیدم که برخی روستاها را کلاً سیل برده است، یعنی روستا محو شده، این اتفاق با هیچ پولی قابل جبران نیست؛ بنابراین با یک “دو دو تا چهارتا”ی ساده حساب کنید که اگر ما این سد تنگ معشوره را ساخته بودیم، ضمن آنکه چقدر آب را صرفه‌جویی و حفظ می‌کردیم و چقدر به کنترل سیلاب سد کرخه که در پایین دست محل احداث سد تنگ معشوره است کمک می کرد، چقدر فجایع و اتفاقات ناگوار استان لرستان را کنترل می‌کرد و از وقوع آنها جلوگیری می شد.
فدایی فرد با بیان اینکه “سد تنگ سازبن در بالادست سد سیمره نیز همین نقش‌آفرینی را در صورت احداث داشت”، گفت: سد تنگ سازبن سدی است که حدود ۲۵ سال پیش روی آن مطالعه می کردیم و هنوز به اجرا نرفته است.
* سدها علاوه بر توجیهات اقتصادی و اجتماعی، امنیت هدیه می کنند
وی افزود: صرف نظر از توجیهات اقتصادی که در همه مطالعات وجود دارد و تا طرحی توجیه اقتصادی مناسبی پیدا نکند به اجرا نمی رود، واقعا توجیهات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی و امنیتی است که این سدها به ما هدیه می کنند.
رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران خاطرنشان کرد: اگر سد تنگ معشوره، سد تنگ سازبن و سد بختیاری ساخته می شد، منافع اقتصادی آنها در همین سیلاب‌های امسال به شدت جبران می‌شد.
وی ادامه داد: دوره بازگشت‌های بلندمدت وقوع سیلاب‌ها در ایران تحت الشعاع قرار گرفته؛ تا قبل از این می گفتیم فلان سیل صدساله است و انتظار داشتیم وقتی رخ می دهد تا حداقل ۵۰ – ۶۰ سال دیگر شاهد وقوع آن نباشیم و همینطور سیلاب‌های ۲۰۰ ساله، ۵۰۰ ساله و …؛ اما متأسفانه می‌بینیم که شرایط اقلیمی به صورتی شده که ما سال ۹۵ سیلاب خیلی بزرگی داشتیم که سد کرخه به‌گونه‌ای این سیلاب را مهار و مدیریت کرد که صدای وقوع چنین سیلاب بزرگی اصلا شنیده نشد و بلافاصله ۳ سال بعد، دوباره سیلابی بزرگ داشتیم؛ به‌طوری که سیلاب سال ۹۵ سیلابی با دوره بازگشت ۱۵۰ ساله بود، اما سیلاب سال ۹۸ سیلابی با دوره بازگشت ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ ساله بود.
* سیلاب مهیبی که مهار شد و کسی نفهمید
فدایی فرد با بیان اینکه “شرایط مشابه سیلابی نیز در سالهای ۸۰ و ۸۴ شمسی در کشور داشتیم”، گفت: در استان گلستان، در همین نقاطی که امسال سیل داشتیم، در مردادماه سال ۸۰ سیلابی با دوره بازگشت ۱۰۰۰ ساله داشتیم؛ اگر سدهای این استان نبودند، همین منطقه آق‌قلا، گمیشان و گنبد و مناطق پایین دست آنها، در سال ۸۰ نابود می شدند.
وی افزود: اگر سد گلستان به طور کاملا اتفاقی در مردادماه سال ۸۰ آماده آبگیری نبود، شاهد بروز فاجعه ای در آن سال در این استان می‌بودیم؛ یعنی سدی به اسم سد گلستان بر روی سرشاخه‌های گرگان‌رود ساخته شد و وقتی که تکمیل شد و آماده آبگیری شد، سیلی بسیار شدید به وقوع پیوست که دوره بازگشت آن نزدیک به ۱۰۰۰ سال بود؛ این سیلاب بزرگ به طور کامل در مخزن سد گلستان مهار شد و آرام گرفت و اگر مهار نمی‌شد علاوه بر آق‌قلا، گنبد را هم آب می‌برد.
کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: در آن سال سد گلستان موفق شد سیلابی با دبی بیش از ۳۰۰۰ مترمکعب بر ثانیه را مهار کرده و با خروجی ۳۰۰ مترمکعب بر ثانیه به پایین دست هدایت کند و اصلا در آن سال مردم متوجه رخداد این سیلاب بزرگ نشدند.
* مخالفان سدسازی، بیشتر مطالعه کنند
وی ادامه داد: خواهش می کنم از کسانی که مخالف سدسازی هستند، این موارد را مطالعه کنند، ببینند که سد گلستان در مرداد سال ۱۳۸۰ چه‌کرد، در مرداد ۱۳۸۱ چه‌کار کرد و در مرداد ۱۳۸۴ سدهای پیوسته ما یعنی گلستان، بوستان و وشمگیر چه کردند.
فدایی فرد با بیان اینکه “در سیلاب فروردین ۹۸ وجود سه سد گلستان، بوستان و وشمگیر در استان گلستان در مهار سیلاب‌های این استان کمک بسیاری کردند”، گفت: اگر دستورالعمل بهره‌برداری را در این سه سد بهتر اجرایی می کردند، شاهد عملکرد بهتر این سدها در مدیریت سیلاب‌ها نیز بودیم.
وی افزود: بیاییم واقعیت‌ها را بپذیریم و ارزش سدهایی که ارزش‌های اقتصادی فراوانی برای ما تاکنون داشتند را بپذیریم و صنعت سدسازی را البته به صورت اصولی پیگیری کنیم.
* سالی ۳ میلیارد مترمکعب آب شیرین را فقط در یک استان از دست می‌دهیم
رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران اذعان داشت: در استان گیلان سالی ۳ میلیارد مترمکعب آب بدون اینکه استفاده شود به دریا می‌ریزد، در گذشته شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس طرح مناسبی را برای استحصال این آب و هدایت ان در شبکه سفیدرود که نیاز مبرمی به این آب دارد ارائه داد اما متأسفانه هجمه تبلیغاتی بسیار شدید منجر شد که آن طرح نیز مثل بختیاری، مثل تنگ سازبن و مثل تنگ معشوره، ابتر بماند.
وی ادامه داد: اگر هجمه‌های ناحق علیه سدسازی نبود، صنعت سدسازی ما به جایی رسیده بود که می‌توانستیم سیلاب‌های بیشتری را مهار کنیم، شاهد بروز خسارات کمتری باشیم و از دیگر فواید سدسازی نیز بیشتر بهره‌مند شویم.
فدایی فرد با بیان اینکه “همه قبول دارند که کشور ایران کشوری سیل‌خیز است”، گفت: همه دنیا و همینطور ایران، دارد به سمت سیل‌خیز تر شدن پیش می‌رود.
* لازم است سدهایی با هدف اصلی کنترل سیلاب در کشور بسازیم
وی افزود: سابق بر این، وقتی ما بچه بودیم، می‌دیدیم که بسیاری از بارش‌ها در کشور به‌صورت برف است، یعنی برف می‌آمد و در ارتفاعات ذخیره می‌شد و مثل یک سد عمل می‌کرد و در بهار و تابستان که ما نیاز داشتیم، این برف‌ها ذوب می‌شد و ما استفاده می‌کردیم، و در شهرها وقتی برف‌ها را از بام‌ها به پایین می‌ریختیم، تا ماه‌ها در کوچه‌ها و خیابان‌ها برف برزمین نشسته بود؛ بنابراین کشور سیل‌خیزی مثل ایران چون تغییر اقلیم پیدا کرده، آن میزان برف را دیگر نداریم و دچار تغییر نوع بارش‌ها شده‌ایم، همچنین شدت بارش‌ها تغییر کرده، حوضه‌های ما دستکاری شده و تجاوز به حریم رودخانه‌ها و سیلاب‌دشت‌ها زیاد شده، ما از این پس سیلاب‌های وحشتناک بیشتری را داریم و فراوانی سیلاب‌ها زیاد می‌شود.
این کارشناس مدیریت منابع آب خاطرنشان کرد: ما مجبوریم علاوه بر سدهایی که در نقاط مختلف کشور لازم است بسازیم، مثل تنگ معشوره، تنگ سازبن، بختیاری و خرسان‌ها که هم نقش تولید انرژی برق‌آبی و هم نقش مدیریت بهینه منابع آب دارند، باید سدهایی را بسازیم که فقط نقش کنترل سیلاب داشته باشند، قطعا اینکار توجیه اقتصادی دارد و قطعا در بلندمدت به نفع ما خواهد بود.
